เซน : หนทางอันย้อนแย้ง (Zen : The Path of Paradox)

โอโชได้กล่าวถึงเซนว่าเป็นสภาวะแห่งความย้อนแย้ง โดยบอกเล่าผ่านเรื่องเล่าของชาวเซนที่ดูเหมือนไม่มีอะไร หรือดูไร้เหตุผลอย่างที่สุด แต่จริงๆ แล้วกลับเป็นเรื่องที่ลึกซึ้ง ต้องอาศัยความเข้าใจอย่างแท้จริง มิใช่การใช้เหตุผลคอยวิพากษ์วิเคราะห์แต่อย่างใด
เซนเป็นผลพวงที่เกิดจากการพบกันระหว่างสุดยอดอัจฉริยภาพของคนสองคน คนหนึ่งอยู่อินเดีย อีกคนหนึ่งอยู่จีน พระพุทธเจ้าพูดถึงสิ่งที่เป็นนามธรรม พระองค์พยายามจะทำให้เป็นรูปธรรม แต่ชาวอินเดียชอบสิ่งที่เป็นนามธรรม ศรัทธาในปาฏิหาริย์ ด้วยเหตุนี้เรื่องเล่าของพระพุทธเจ้าจึงเต็มไปด้วยเรื่องที่มหัศจรรย์ ตื่นเต้น ลี้ลับ เป็นมหากาพย์ที่ไม่ติดดิน ส่วนของจีนนั้นไปคนละทาง ค่อนข้างจะติดดินเป็นรูปธรรม และอิงอยู่กับการปฏิบัติ ไม่ว่าจะเป็นเล่าจื้อหรือขงจื้อก็ตาม ทว่าเซนไม่ใช่หลักปรัชญา ไม่อาจเข้าใจได้ด้วยการใช้ความคิดหรือจิตที่ชอบคิด เซนเป็นเพียงกระจกเงาที่สะท้อนให้เราเห็นสิ่งนั้นๆ อย่างที่มันเป็น มันไม่ได้นำหลักปรัชญาที่มนุษย์สร้างขึ้นมาเข้าไปโยงใยด้วย  ไม่มีอะไรต้องเลือก ไม่มีอะไรต้องแต่งเติม และไม่มีการลบทิ้งสิ่งใดๆ ออกไป นั่นคือเหตุผลที่ว่าทำไมเซนจึงมีความย้อนแย้งอยู่ในตัว เพราะชีวิตเป็นสิ่งที่มีความย้อนแย้งในตัวอยู่แล้ว ท่านต้องใช้การมองให้เห็นเท่านั้น ท่านถึงจะเข้าใจมัน